Waarom dit belangrijk is voor ondernemerschapsecosystemen
Anne-Sophie Halbertsma, Ronald Kleverlaan, Erik Stam
Er is de laatste tijd veel aandacht voor medewerkersparticipatie, onder andere naar aanleiding van een oproep van vakbond CNV om alle medewerkers mee te laten profiteren van bedrijfswinsten. Techleap riep met 280 ondernemers en 40+ organisaties de overheid op om medewerkersparticipatie te faciliteren via herziening van het belastingbeleid. Ook Nieuwsuur besteedde aandacht aan het onderwerp en sprak met ondernemers en medewerkers over hun ervaringen met medewerkersparticipatie. Vanuit werkgevers, werknemers en investeerders komt er dan ook steeds meer steun voor het delen van bedrijfswaarde met medewerkers.
Desondanks stuit men nog op kritiek. Medewerkersparticipatie zou onwerkbaar zijn of alleen in het voordeel zijn van hippe Randstedelijke tech startups. Ons inziens is dit onterecht en komt het voort uit conservatieve beelden over de arbeidsverhoudingen tussen werkgevers en werknemers en onbegrip en onduidelijkheid over de concrete invulling van medewerkersparticipatie. Uit recent onderzoek en uit ontwikkelingen in de arbeidsmarkt in landen om ons heen blijkt dat brede invoering van medewerkersparticipatie niet alleen wenselijk maar ook haalbaar is. Plus, ondanks dat de politieke discussie in Nederland en Europa zich nu nog met name richt op startups en scale-ups, biedt medewerkersparticipatie ook kansen aan een grotere groep MKB. Daarnaast draagt het bij aan een gelijkere vermogensverdeling in de maatschappij.
Startups en scale-ups
Ten eerste, de voordelen voor startups en scale-ups. Deze innovatieve bedrijven zijn cruciaal voor het toekomstige verdienvermogen van Nederland. Zonder deze snelle groeiers kan Nederland niet competitief blijven op internationale schaal. Dat zou de hele samenleving raken; van te kleine investeringen in het bedrijfsleven en uitblijvende innovatie en ontwikkeling, tot misgelopen belastinginkomsten. Dus, deze bedrijven willen we niet kwijt. Wat hebben ze nodig? Geld, talent en expertise. Een manier om talent te binden aan een cash-arme startup is via medewerkersparticipatie. Werken voor het bedrijf wordt zo een risicovolle investering voor de medewerker die zich mogelijk op een later moment dubbel en dwars terugverdient. Ook als de startup inmiddels een scale-up is, zorgt medewerkersparticipatie ervoor dat medewerkers zich meer gebonden voelen aan het bedrijf, zich meer inzetten en minder geneigd zijn te vertrekken. Dat is niet alleen op de korte termijn en voor dat bedrijf positief, maar ook voor de medewerkers én het bredere ondernemerschapsecosysteem. Want, als er een exit plaatsvindt (bijvoorbeeld een beursgang of overname), wordt de opbrengst niet onder een beperkt aantal oprichters verdeeld, maar onder alle participerende medewerkers. Zij kunnen dit kapitaal weer herinvesteren in andere bedrijven of hun eigen bedrijf ermee opzetten. Zo wordt het vliegwiel van het hele ondernemerschapsecosysteem aangezwengeld.
MKB
Medewerkersparticipatie is dus erg waardevol voor startups en scale-ups, maar hoe zit het met het MKB? Oftewel, de groep ondernemingen die volgens het Nederlands Comité voor Ondernemerschap bijna driekwart van de werkgelegenheid verzorgt en twee derde van de toegevoegde waarde creëert. Ook voor deze grote groep bedrijven kan medewerkersparticipatie een uitkomst zijn. Zeker in deze krappe arbeidsmarkt. Het kan het extra plusje zijn dat personeel aantrekt en behoudt. Medewerkers voelen zich namelijk meer betrokken en zetten zich meer in. Hun belang ligt tenslotte op één lijn met dat van het bedrijf. Daarbij toont ons recente onderzoek aan dat bedrijven die medewerkersparticipatie aanbieden vaak een stapje verder gaan dan alleen de financiële kant: zij doen met extra beleid hun best om zeggenschap van medewerkers te waarborgen. Eigenaarschap wordt zo nog meer gedeeld. Voor de pragmatisten biedt dat een uitkomst bij het aftreden van de DGA. Het bedrijf kan namelijk overgedragen worden aan betrokken medewerkers die de onderneming van binnen en buiten kennen. Maar gedeeld eigenaarschap onder medewerkers kan ook de sociale missie van bedrijven verder versterken. De besluitvorming binnen bedrijven, zowel qua proces als uitkomsten, wordt inclusiever; alle medewerkers worden betrokken bij het reilen en zeilen van de zaak. Daarbovenop, als een grotere, meer diverse groep mensen meedenkt over bedrijfsbeslissingen, kan dit verdere effecten hebben op externe stakeholders zoals klanten of het milieu en is de kans groter dat de sociale missie van een onderneming geborgd blijft. Dus, ook hier zien we hoe medewerkersparticipatie het hele ondernemerschapsecosysteem positief zou kunnen beïnvloeden, van werkkwaliteit en -gelegenheid tot inclusievere en socialere vormen van ondernemerschap.
Recente ontwikkelingen
Natuurlijk zijn er ook risico’s verbonden aan medewerkersparticipatie en blijven er open vragen staan over de effecten ervan. Maar in het duister tasten doen we niet. Een uitgebreide academische literatuur uit het buitenland en enkele Nederlandse onderzoeken zijn duidelijk over de kansen die medewerkersparticipatie biedt, voor medewerkers, bedrijven en ondernemerschapsecosystemen.
Diverse Europese overheden maken zelfs behoorlijke stappen. In Duitsland zijn recent belastingwetgevingsmaatregelen doorgevoerd die medewerkersparticipatie onder startups én het MKB moeten bevorderen—waaronder het belastingvrij schenken van aandelen aan medewerkers tot 2000 euro per jaar. Ook in Frankrijk worden al langere tijd belangrijke stappen genomen. In februari 2023 heeft een brede coalitie van sociale partners een akkoord getekend dat medewerkersparticipatie wil stimuleren. Onder andere door het vergemakkelijken van het optuigen van medewerkersparticipatieregelingen, belastingaanpassingen en het verbeteren van waardebepalingsregels voor mkb’ers. Verder was het aanbieden van een brede winstdelingsregeling al verplicht voor bedrijven met meer dan 50 werknemers, en wordt dit nu mogelijk naar 10 medewerkers verlaagd. In vergelijking met deze en andere Europese landen blijft Nederland dus achter.
Wat nu?
Er zijn een aantal evidente eerste stappen die gezet kunnen worden door de overheid, organisaties die ondernemers ondersteunen en andere stakeholders. Zo kan het belastingbeleid aangepast worden ten faveure van participerende medewerkers. Tevens kunnen er duidelijkere en nationaal geldende richtlijnen geformuleerd worden over de waardebepaling van private ondernemingen in samenspraak met experts en belanghebbenden. Netwerk-, kennis-, advies- en ondersteuningsorganisaties—zoals de regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROMs), accelerators, universiteiten, de KVK en de RVO—kunnen, voorts, de informatievoorziening omtrent medewerkersparticipatie verbeteren en de rol van broker op zich nemen ter versterking van het netwerk. Zo vinden bedrijven hun weg naar organisaties gespecialiseerd in medewerkersparticipatie, en worden dienstverleners als notarissen, fiscalisten en accountants uitgenodigd om hun expertise op het gebied van brede medewerkersparticipatie verder te versterken. Ook hier blijkt weer het belang van een goed functionerend ecosysteem. Al met al is medewerkersparticipatie dus een veelzijdig instrument dat over een bredere linie kansen kan bieden aan bedrijven, medewerkers en uiteindelijk zou kunnen bijdragen aan de samenleving in haar geheel. Tijd om die kansen op te pakken en uit te voeren, en uiteindelijk een vliegwieleffect voor het hele ondernemerschapsecosysteem te realiseren. Meer ondernemende medewerkers, betere bedrijven, en bij succesvolle exits: meer investeerders en zelfstandig ondernemers die het ecosysteem verder verbeteren.