Een ecosysteem voor ondernemerschap is een set van onderling afhankelijke actoren en factoren zoals ondernemers, investeerders, universiteiten, overheidsinstanties, incubators, of ondersteunende diensten. Deze actoren en factoren creëren samen een omgeving waarin ondernemers ideeën genereren, verkennen, ontwikkelen en uiteindelijk succesvolle bedrijven opbouwen. Een bloeiend ecosysteem voor ondernemerschap stimuleert innovatie en maatschappelijke waardecreatie en is daarom van belang voor beleidsmakers en de economie in brede zin. In deze blog gaan we nader in op: 1) wat een ecosysteem voor ondernemerschap (of: entrepreneurial ecosystem) precies is, 2) waarom het van toegevoegde waarde kan zijn voor beleid, en 3) hoe je het kunt meten.
Een ecosysteem voor ondernemerschap bestaat uit verschillende elementen
Het ‘ecosysteem’ is een concept dat de onderlinge afhankelijkheid van de actoren en factoren benadrukt. Het focust op de rol van de context voor het mogelijk maken van ondernemerschap. Ondernemerschap binnen een ecosysteem voor ondernemerschap is het proces van individuen die kansen identificeren en die vervolgens benutten om nieuwe waarde te genereren. Hoewel het ecosysteem ondernemers voortbrengt, heeft de ondernemer zelf ook een sleutelrol in de ontwikkeling van het ecosysteem.
Een ecosysteem voor ondernemerschap bestaat uit verschillende elementen. De sociale (formele instituties en cultuur) en fysieke infrastructuur zijn randvoorwaarden die menselijke interactie mogelijk maken of beperken. Ook is de vraag naar nieuwe goederen en diensten van groot belang. Daarnaast zijn netwerken, leiderschap, financiering, talent, nieuwe kennis en intermediaire diensten belangrijke elementen. Netwerken zorgen voor verspreiding van kennis, arbeid en kapitaal. Leiderschap maakt collectieve actie in het ecosysteem mede mogelijk. De toegang tot financiering is cruciaal voor het ontstaan van innovatieve projecten van middellange duur. Daarnaast is de aanwezigheid van voldoende (goed opgeleid) talent belangrijk voor het succes de start en met name doorgroei van ondernemingen. De beschikbaarheid van kennis, bijvoorbeeld in de vorm van R&D, is een bron van kansen. Tot slot maken intermediaire diensten het mogelijk voor bedrijven om zich te focussen op de kern van business model.
Als de tien elementen van een ecosysteem goed op elkaar aansluiten stimuleert dit productief ondernemerschap: ondernemerschap dat meerwaarde genereert voor de economie en samenleving als geheel. Een sterk ecosysteem voedt zichzelf. Productief ondernemerschap kan ook weer de tien elementen voeden. Zo kunnen ondernemers bijdragen aan de groei van kennis, leiderschap en netwerken. Dankzij hen groeit ook waardecreatie in de vorm van productiviteit, inkomen, werkgelegenheid en welzijn. Deze waardecreatie vloeit dan weer terug naar de verschillende elementen van het ecosysteem. Oftewel, een goed functionerend ecosysteem voor ondernemerschap zorgt niet alleen voor toenemende (brede) welvaart, maar kan ook een zelfversterkend mechanisme vormen voor de ontwikkeling van het ecosysteem.
De ecosysteembenadering heeft een toegevoegde waarde voor beleid
De rol van de overheid in het ecosysteem is belangrijk: beleidsinterventies kunnen het ecosysteem versterken of verzwakken. Een goed functionerend ecosysteem voor ondernemerschap stimuleert innovatie en creëert maatschappelijk waarde. Dat komt voort uit het verkennen van kansen en nieuwe mogelijkheden door ondernemers, wat soms leidt tot de introductie van nieuwe producten en diensten. Wanneer die succesvol blijken, kunnen nieuwe banen ontstaan of productiviteitswinst optreden. Beiden leiden uiteindelijk tot economische groei.
De ecosysteembenadering beperkt zicht echter niet enkel tot welvaartscreatie in de nauwe (economische) zin. Het verkennen van kansen en nieuwe mogelijkheden door ondernemers kan evenwel tot oplossingen leiden die welvaart verhogend zijn in de brede zin van het woord. Denk bijvoorbeeld aan een sociaal ondernemerschap.
De ecosysteembenadering en de inzichten die daaruit voortkomen leveren nieuwe aanknopingspunten op voor beleid. Zo kunnen per regio specifieke verbeterpunten worden aangewezen om de voedingsbodem voor ondernemerschap te versterken. Voor succesvol beleid gericht op het versterken van de voedingsbodem voor ondernemerschap is van belang om in het beleidsproces de actoren en factoren van een ecosysteem te betrekken, om zo een interactie met beleidsmakers mogelijk te maken en praktijkkennis te integreren.
De berekening achter de Entrepreneurial Ecosystem Index
Met de Entrepreneurial Ecosystem Index worden ecosystemen voor ondernemerschap in beeld gebracht en vergelijkbaar gemaakt. De index is samengesteld uit de tien elementen van het ecosysteem voor ondernemerschap.
Voor elk van de elementen zijn kwantitatieve indicatoren vastgesteld. De kwaliteit van het element wordt bepaald door hoe ver de waarde van een specifiek ecosysteem van het gemiddelde ligt. Deze elementwaarde drukken we uit als een getal rondom 1, waarbij 1 het gemiddelde is. Regio’s die beter presteren dan het gemiddelde krijgen een waarde boven de 1, regio’s die slechter presteren een waarde onder de 1. Met tien variabelen (zes systeemelementen en vier randvoorwaarden) zou een gemiddelde regio een 10 scoren. Regio’s die hoger scoren hebben op één of meerdere variabelen een voorsprong op het gemiddelde.
De tabel onderaan deze pagina geeft een overzicht van de verschillende empirische indicatoren en hun bronnen voor de Entrepreneurial Ecosystem Index 2023. Deze indicatoren zijn de beste representatie van de variabelen op COROP-niveau (i.e. stadsregio), maar geen perfecte afspiegeling. Het is daarom van belang de waardes als indicatie te nemen. Alle data is op COROP-niveau (i.e. stadsregio) verzameld, behalve de data over instituties en financiering die op provincieniveau zijn verzameld. Dat is logischer omdat de provinciale en nationale overheid relatief grote invloed hebben op de governance. Voor financiering is de data nog niet fijnmazig genoeg om tot een representatieve indicator op COROP-niveau te komen. Voor data waar de jaar-op-jaar variatie grote verschillen kent, is een gemiddelde genomen van het meest recente jaar en de twee jaar daarvoor.
Andere relevante artikelen en websites
Online Minicursus: Introduction in Entrepreneurial Ecosystems: https://www.uu.nl/organisatie/centre-for-entrepreneurship/voor-studenten/minicursus-introduction-in-entrepreneurial-ecosystems
Stam, E. (2014) Ecosystemen voor ambitieus ondernemerschap. Economisch Statistische Berichten. Jaargang 99 (4698S) 20-11-2014, 6-12. https://esb.nu/wp-content/uploads/2022/11/Dos_000-000_STAM.pdf
Stam, E. Van der Starre, B. & Van den Toren, J.P. (2018) Ecosystemen en regionaal DNA. In: Hoogerbrugge, M. & Van Hoorn, J. (eds) De Economische Agenda voor Stad en Regio. Den Haag: Platform31. pp.47-53 https://vng.nl/sites/default/files/2022-06/Economische-agenda-voor-stad-en-regio-20220628.pdf
Vogelaar, J.J., Cloosterman, E., Stam, E. & Oosterwaal, L. (2020) Economisch beleid regio: naar een missie-gestuurde ecosysteembenadering. Economisch Statistische Berichten. Jaargang 105(4790), 8 oktober 2020, 468-471. https://esb.nu/wp-content/uploads/2022/11/C4xWR40W7dEAAnAAGD2K4cize6A.pdf
Wetenschappelijke publicatie over Entrepreneurial Ecosystems
Stam, E. & Van de Ven, A. (2021) Entrepreneurial Ecosystem Elements. Small Business Economics. 56.2: 809–832. https://doi.org/10.1007/s11187-019-00270-6
Leendertse, J., Schrijvers, M. & Stam, E. (2022) Measure twice, cut once. Entrepreneurial Ecosystem Metrics. Research Policy 51.9 https://doi.org/10.1016/j.respol.2021.104336
Wurth, B., Stam, E. & Spigel, B. (2022) Toward an Entrepreneurial Ecosystem Research Program. Entrepreneurship Theory & Practice. 46.3: 729-778 https://doi.org/10.1177/1042258721998948
Tabel: Overzicht indicatoren en gegevensbronnen EE-index 2023
| Element | Beschrijving | Indicator | Bron |
|---|---|---|---|
| Formele instituties | De kwaliteit en efficiëntie van instituties. | Vier componenten: corruptie, recht, effectiviteit en verantwoording, in genormaliseerde score op provincieniveau. | Quality of Government Survey (2022); Regional Competitiveness Index (RCI) 2.0 (2022) |
| Fysieke infrastructuur | Fysieke infrastructuur en positie van de regio. | Afstand tot hoofdweg (CBS), afstand tot treinstation (CBS), bereikbaarheid via spoor en weg (aantal personen binnen 90 minuten rijden of 120km radius) en toegang tot vluchten (aantal passagiersvluchten binnen 90 minuten rijden). | Regional Competitiveness Index (RCI) 2022 & CBS (2021) |
| Vraag | Potentiële bestedingsruimte en vraag uit de markt. | Bruto regionaal product per hoofd van de bevolking. | CBS (2021) |
| Cultuur | Waardering van ondernemerschap in de regio. | Nieuwe bedrijven opgericht per 1.000 inwoners. | Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) (2021) |
| Leiderschap | Leiderschap dat richting geeft aan collectieve actie. | Aantal penvoerende organisaties met een innovatieproject (H2020, Horizon Europe & Nederlandse innovatieprojecten) gevestigd in de regio per 1.000 bedrijven, gemiddelde over afgelopen 3 jaar. | Rijkdienst voor ondernemend Nederland (RVO) (2020-2022) & CORDIS (2020-2022) |
| Netwerken | Verbondenheid van bedrijven in kennisnetwerken. | Aantal verbonden bedrijven per 1.000 bedrijven in innovatieprojecten (H2020 & Horizon Europe), gemiddelde over afgelopen 3 jaar. | CORDIS (2020-2022) |
| Financiering | De toevoer en toegankelijkheid van kapitaal voor financiering jonge ondernemingen. | Intensiteit (gemiddelde investering per bedrijf) en prevalentie (aantal bedrijven die investering ontvangen per 1.000 bedrijven) op provincieniveau, gemiddelde over afgelopen 3 jaar. | Nederlandse Vereniging Participatiemaatschappijen (NVP) (2020-2022) |
| Nieuwe kennis | Investeringen in nieuwe kennis. | Intensiteit (gemiddelde investering per bedrijf) en prevalentie (aantal bedrijven die investering doen per 1.000 bedrijven) van investering in loonkosten en machines voor R&D. | RVO 2019* |
| Talent | Het aandeel mensen met veel menselijk kapitaal door opleiding. | Percentage hoogopgeleiden van de totale bevolking. | CBS (2022) |
| Intermediaire diensten | De aanwezigheid van intermediaire diensten. | Percentage van bedrijfsvestigingen in de zakelijke dienstverlening. | CBS (2022) |